Cor van Hout en Willem Holleeder
Met 274 andere lezers ben ik momenteel lid van de kernjury van de NS Publieksprijs. Voor maandag 20 november worden we geacht uit deze zes titels een winnaar te kiezen: Johan Cruijff, Mijn verhaal; Michel van Egmond, De wereld volgens Gijp; Astrid Holleeder, Judas – een familiekroniek; Geert Mak, De levens van Jan Six – een familiegeschiedenis; Saskia Noort, Huidpijn; Thijs Zonneveld, Thomas Dekker – Mijn gevecht. Sinds 1987 waren dit de winnaars.
Afgelopen week las ik Judas van Astrid Holleeder, memoires van de zus van de beroemdste crimineel van Nederland. Zelf noemt ze het herhaaldelijk een testament: Willem Holleeder heeft naar verluidt al een prijs op haar hoofd gezet. Astrid is er zeker van dat ze in opdracht van haar broer zal worden vermoord.
In het eerste, meer verhalende deel schetst Astrid hoe zij zich met sport en studie wist te ontworstelen aan haar disfunctionele gezin en dan vooral haar gewelddadige vader en broer. In deel twee lees je in dagboekvorm hoe zij vervolgens met justitie samenwerkt om Willem Holleeder tot levenslang veroordeeld te krijgen.
Het Jordaanmilieu waarin Astrid volwassen werd liet weinig ruimte voor verbeelding of zelfs maar ontwikkeling. Permanent stond ieder gezinslid onder hoogspanning: zou hun alcoholische vader weer ontploffen? Die in zichzelf gekeerde wereld van de Jordaan van voor de gentrificatie roept associatieve werelden op van Charles Dickens tot en met Ciske de rat. De stijl is echter effectief kaal en gelukkig niet gekunsteld literair.
Dit boek gaat nauwelijks over de ontvoering van Heineken, of de vele liquidaties daarna. Het ware drama is hier de psychologische terreur die van vader op zoon over is gegaan en die Astrids hele familie en schoonfamilie gegijzeld houdt. Willem Holleeder, die in 2012 even door een gunstig ontvangen tv-optreden in de schijnwerpers stond als nationale knuffelcrimineel, wordt door Astrid trefzeker geportretteerd als een meesterintrigant, die met een haast autistische genialiteit mensen tegen elkaar weet uit te spelen, en daarbij zelf altijd buiten spel lijkt te staan.
Een dergelijke psychobiografie is natuurlijk een bekend gegeven in de fictie, van The Godfather via Goodfellas tot Narcos. Knap is de wijze waarop Astrid hier een dergelijke romantische mystificatie weet te vermijden. Hooguit herinnert zij zich wat schaarse incidenten van tederheid tussen broer en zus, momenten die haar wroeging over haar stap naar justitie overigens nog scherper en geloofwaardiger maken.
“Volledig op de hoogte van de opsporingsmethoden van justitie, anticipeert hij op hun manier van werken en zorgt ervoor dat geen traceerbare ontmoeting, geen observatie, geen zichtbaar contact, geen gesprek of telefoongesprek hem kan belasten. Integendeel, hij gebruikt de opsporingsmethoden van justitie om zijn eigen verhaal te bevestigen. Voortdurend erop bedacht te worden afgeluisterd, zegt hij luid en duidelijk wat hij wil dat justitie hoort; het verhaal dat hij kan gebruiken om justitie op het verkeerde spoor te zetten. Het ‘maken van tapjes’, noemt hij dat. Wat justitie niet mag horen gebaart of fluistert hij, zodat het op opnameapparatuur niet te horen valt.” (142)
De macht die Willem Holleeder over Astrid en haar familie volcontinu weet uit te oefenen is voor de lezer een ronduit claustrofobische ervaring. Wanneer Astrid en haar zus na jaren van twijfel uiteindelijk getuigen tegen Willem (‘Vrouwen vloeren Holleeder’ kopt een krant) volgt er echter geen verlossing. Beide zussen zijn – waarschijnlijk terecht – ervan overtuigd met die verklaringen hun eigen doodvonnissen te hebben getekend. Astrid realiseert zich dat haar broer, zelfs vanuit de Extra Beveiligde Inrichting, haar leven fataal blijft begrenzen. Wegens de doodsbedreiging moet ze stoppen met haar werk als advocate en uiteindelijk ook verhuizen naar de anonimiteit.
“Was ik een jongen geweest dan was ik wellicht net zo geworden als hij. Misschien alleen omdat ik een meisje was kon ik mijn emotionele gebreken niet met geweld en bravoure compenseren, maar moest ik dat via mijn ‘intelligentie’ doen en heeft me dat behoed voor eenzelfde levensloop.” (220)
Deze true crime literatuur ontleent zijn kracht en betekenis aan de onmiskenbare psychologische dimensie – niet aan glorieuze kogelregens of sensationele ontsnappingen. De beklemming waarin vader en zoon Holleeder hun omgeving gegijzeld houden, vaak met louter een handgebaar, is adembenemend. Bewonderenswaardig hoe deze twee sterke vrouwen geheel tegen iedere verwachting en goedbedoelde adviezen in besluiten om toch op te staan tegen de waanzin. Kees Sietsma, de leider van het Heinekenteam in 1983, stelt het in een ontroerende brief aan Astrid na hun verklaringen zo: “u behoort wat mij betreft tot de ruggengraat van Nederland.” (491)
Maar Astrid Holleeder is niet de persoon voor zelffelicitatie of triomfantelijkheid. Wat resteert in een aangrijpend, rechtstreeks aan haar broer gericht nawoord is diepe, diepe melancholie.
Astrid Holleeder, Judas – een familiekroniek (Lebowski, 2016, 576 pagina’s).
Dit jaar ben ik kernjurylid van de NS Publieksprijs, samen met 274 andere lezers. Op 25 oktober kreeg ik zes bestsellers ter beoordeling, waarvan overigens vijf non-fictie – wat zegt dit over de status van literatuur in Nederland? Hieruit mag ik 1 winnaar kiezen. Het reglement staat toe om een eigen kandidaat te nomineren.
Cally Calomon & Gabriela Drake (ed.), Remembered For A While (John Murray)
